Inoghe sa sìntesi de s’interventu meu pro sas arresonadas de Ans Talk in intro de su fèstival Fàulas, su 4 de santugaine in Aristanis.
Unos trinta annos a como una de sas primas musicassetas meas fiat “Naralu! De uve sese” de Kenze Neke. Fia ammajadu dae sa mùsica e dae sa limba issoro. Est tando chi apo cumpresu chi est bastante a faeddare a sa moda nostra pro nàrrere de ue semus sena mancu b’àere bisòngiu de lu nàrrere. Ma cando faeddamus de issa, de sa limba, ite acontesset? Deretu bidimus sa passione chi bi ponet chie si siat de nois pro custu còdighe chi cheret contare duas bortas: chi cheret contare su mundu e chi cheret contare in su mundu.
Ma bidimus fintzas chi est fàtzile a nos agatare in allegas chi su prus de sas bortas sunt genèricas, semplificadas, istandardizadas. Semus faeddende de cunsideros e de parres chi s’ant fatu logu mannu in sa sotziedade, ma chi su prus de sas bortas non sunt colados in su sedatzu de s’iscumprou. E forsis non b’at frase prus istandardizada de sa fàula chi mi tocat a contare oe, inoghe. “S’istandard nch’isperdet sas faeddadas locales”. Beru est o fàula?
Sa prima cosa de nàrrere est chi si faeddamus de “faeddadas” semus faeddende de “faeddare”. E chi si faeddamus de istandard semus faeddende de iscritura. Nudda nos impedit de faeddare in sardu in prus de unu cuntestu. Pro gasi, s’impreu de sas normas ortogràficas comunes, chi giai issas rapresentant unu primu livellu de istandardizatzione, agiudant a fissare sas faeddadas. E nemos nos impedit de impreare unu sardu locale iscritu a norma.
Sa segunda cosa de nàrrere est: a beru non podent co-esìstere sa faeddada locale cun carchi cosa de prus elevadu? Pro nàrrere, in Orgòsolo sa populatzione chi faeddat su sardu suo nche lompet a su 98%. Ma semper in Orgòsolo pro sa poesia e pro su càntigu a tenore, prus chi non praticados, su còdighe impreadu est su de su sardu literàriu. Custos duos còdighes co-esistent sena problemas.
Sa de tres. Un’istandard linguìsticu sardu est peus de s’italianu regionale e de su sardu italianizadu? Deo naro chi nono. Antzis, si b’at unu pecu in sas propostas chi amus connotu, dèvidu finamentas a una polìtica linguìstica chi at pèrdidu atza in caminu, est chi su prescritivismu morfològicu no est andadu a manu tenta cun su contivìgiu de su restu (comintzende dae sa sintassi).
Sa de tres. Est s’istandard a nch’ispèrdere sas faeddadas locales o est sa potèntzia de custas a limitare sa cursa de s’istandard? Mancari s’avantzada de s’italianu regionale e de su sardu italianizadu, sa base de sas faeddadas locales no est gasi dèbile comente diat pòdere pàrrere. Est pròpiu custu un’elementu de frenu a s’idea de àere oe un’istandard subralocale. Elementu de frenu chi est acumpangiadu in forma dialètica dae s’iscumprou de unu livellu artu de cumprensione fintzas intre sa variedades prus a tesu s’una dae s’àtera.
Galu. Ma ite est chi podet pònnere in perìgulu sas faeddadas locales? Est in sas biddas chi si impreant sas faeddadas locales. Tando est craru chi su còmpitu de sa polìtica linguìstica no est su de amparare, pro nàrrere, su banaresu. Sa polìtica linguìstica devet megiorare e afortire s’istandard pro sos impreos ufitziales, iscientìficos, tecnològicos, editoriales, formativos e cantu b’at. Pro nàrrere: sa versione sarda de su situ web de s’Einstein telescope deviat èssere in luvulesu e no in limba comuna? Sa punna de sarvare sas faeddadas locales nch’est in intro de sas atziones polìticas prus generales pro chi sas biddas non si nche mòrgiant.
De prus. Como chi sa proposta de istandard est firma b’at àpidu forsis una crèschida de s’impreu de sas faeddadas locales? Amus unu corretore ortogràficu cun sa versione libreoffice chi a bortas non cumbinat cun sa versione browser; amus unu glossàriu isperimentale limitadu, cun carchi faddina semàntica e duncas fintzas pagu isperimentadu; sos sitos internet de sa Regione sunt in italianu ebbia; in sos bandos Imprentas, nessi pro sos materiales testuales, non b’at perunu òbligu de impreu de sa Limba sarda comuna; nemmancu pro sas tradutziones ufitziales de sos isportellos linguìsticos; pro sa tzertificatzione C1 est bastante unu repertòriu grafemàticu; s’isvilupu terminològicu est lassadu a sos sèberos individuale de sos chi iscrient e traduent. Sas faeddadas locales mègius istant cun sa Lsc lassada in garage?
Serrende·la. Si un’istandard nch’isperdet sas faeddadas locales duos istandard nche nd’isperdent su mesu e ateretantu.
Totu sos interventos intreos in custu link
